تاریخچه بازار مشتقه
بازار مشتقه اخیراً راه خود را به رسانه‌ها باز کرده‌اند. البته این به آن معنا نیست که بازار، بازار جدیدی است. اتفاقاً این بازار تاریخچه‌ای طولانی دارد. اما در زمان پیدایش آن مردم علاقۀ چندانی به ریسک نداشتند. آن‌ها ریسک اقتصادی را هم دوست نداشتند. قراردادها برای از بین رفتن این ریسک‌ها تکامل یافتند. قبلاً قراردادهای این بازار توافقاتی شفاهی بودند و مثل قراردادهای امروزی این‌قدر پیچیده نبودند. در این مقاله سیر تکامل اوراق مشتقه را در طول اعصار مختلف بررسی خواهیم کرد.
اگر با ابزار مشتقه آشنایی ندارید می‌توانید در این لینک درمورد آن مطالعه کنید.
نمونه‌های قدیمی
آنطور که می‌گویند بازار مشتقه به‌اندازۀ فرهنگ بین‌النهرین قدمت دارد. می‌گویند در آن دوران پادشاه فرمان صادر کرده بود که اگر باران به‌قدر کافی نبارد و محصول کشاورزان کاهش یابد، وام‌دهندگان باید از بدهی کشاورزان چشم‌پوشی کنند. یعنی این بدهی به‌سادگی از حساب کشاورزان حذف می‌شد. بنابراین پادشاه برای کشاورزان یک قرارداد اختیار فروش در نظر گرفته بود که در صورت شرایطی خاص (نباریدن باران) آن‌ها حق داشتند به‌سادگی از تعهدات خود خارج شوند!
از این قبیل روایت‌ها زیاد نقل‌شده است. یک نمونۀ معروف دیگر مربوط به تمدن یونان است. در آن دوران یک هواشناس ماهر که ازقضا از پیروان ارسطو هم بود، پیش‌بینی کرد که بازار محصول زیتون در آن سال زیاد خواهد بود.
آن‌قدر از این مسئله مطمئن بود که پیش از شروع فصل برداشت، محصول تمام مزارع زیتون در آتن و اطراف آن را خرید. در پایان مشخص شد که حق با او بوده است، درنتیجه از طریق قرارداد فوروارد، سود زیادی نصیب شاگرد ارسطو شد.
قرن نوزدهم: هیات تجاری شیکاگو
در طول قرن نوزدهم، پیشرفت اقتصادی آمریکا به اوج خود رسید. در آن دوران آمریکا مرکز نوآوری بود. یکی از این نوآوری‌ها در زمینۀ بازار مشتقه قابل معامله در بورس زمانی رخ داد که کشاورزان برای پیدا کردن خریدار محصولاتشان با مشکل روبه‌رو شدند. در همین راستا، بازار مشترکی به نام «هیات تجاری شیکاگو» ایجاد کردند. چند سال بعد، این بازار به اولین بازار مشتقات تبدیل شد. اکنون خریداران و فروشندگان به‌جای مذاکرات و قراردادهای شفاهی به قراردادهای استاندارد فهرست شده در صرافی‌ها رجوع می‌کردند و بدین ترتیب امکان خریدوفروش در بازار مهیا شده بود. این ایده بسیار موفق بود. هیات تجاری شیکاگو به دلیل افزایش تقاضا مجبور شد برای مدیریت کسب‌وکار رو به رشد خود، بورس کالای شیکاگو را راه‌اندازی کند.
اخیراً هیات تجاری شیکاگو و بورس کالای شیکاگو باهم ادغام‌شده و گروه CEM را تشکیل داده‌اند. این گروه هنوز هم یکی از پیشروترین بازار مشتقه در جهان است. موفقیت عظیم اعضای هیات تجارت شیکاگو، دامنۀ این مبادلات را به سراسر جهان گسترش داد. با این‌حال در دوران هیات تجاری شیکاگو، بازار مشتقه فقط به کالاها محدود می‌شد و سایر ابزارهای مالی خارج از قلمرو بازار مشتقه بودند.
ریسک‌های مربوط به قراردادهای مشتقه
قراردادهای مشتقه ریسک بالایی دارند. وقتی صحبت از ریسک قراردادهای مشتقه می‌شود، بازار به دو جبهه تقسیم می‌شود. برخی بر این باورند که اوراق مشتقه، اوراق جدیدی نیستند پس نمی‌توانند ریسک جدیدی وارد بازار کنند. گروه مقابل این اوراق را با ریسک بالایی همراه می‌دانند.
در ادامه به برخی از ریسک‌های معاملات مشتقه می‌پردازیم:
ریسک نمایندگی
یکی از ریسک‌های بازار مشتقات که کمتر در مورد آن صحبت می‌شود، ریسک نمایندگی است. ریسک نمایندگی یعنی اگر منافع نمایندگی با اهداف قرارداد همسو نباشد، ممکن است در هنگام تصمیم‌گیری برای قرارداد با منافع خودش پیش برود. برای مثال اگر یک معامله‌گر به نمایندگی از یک شرکت چندملیتی یا یک بانک وارد معامله شود، ممکن است متوجه شود که منافع او یا سازمان با منافع قرارداد متفاوت است. شاید مشکل کوچکی به نظر برسد، اما اگر اتفاقی که برای شرکت‌هایی مانند بانک بارینگس و پراکتر اند گمبل افتاد را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که با چه ریسک بزرگی سروکار داریم.
بانک بارینگس در عصر صنعتی شهرت بسیاری داشت. بااین‌حال، با شروع عصر جدید این بانک هم برای عقب نماندن از قافله وارد تجارت مشتقه شد. دریکی از بخش‌ها، مشتریان به نمایندگی از بانک شرط‌بندی می‌کردند. معامله‌گرانی که وارد شرط‌بندی موفقی می‌شدند، پاداش خوبی دریافت می‌کردند. در میان آن‌ها تاجری به نام نیک لیسون حضور داشت که بعدها به تاجر سرکش معروف شد.
نیک لیسون برای ورود به شرط‌بندی در بازار مشتقه از پول خود بانک استفاده کرد و مدتی سود خوبی به جیب زد. اما جاه‌طلبی‌اش تمامی نداشت و همین‌طور پول بیشتر و بیشتری را روانه بازار مشتقه کرد. آن‌قدر شرط‌بندی کرد تا بالاخره مدیریت متوجه این ماجرا شد اما دیگر دیر شده بود و بانک بارینگس ورشکست شد. نیک نیلسون که از سنگاپور فرار کرده بود درنهایت دستگیر و روانۀ زندان شد.
نمونۀ بالا وقتی اتفاق می‌افتد که سازمان‌ها اجازه می‌دهند تا اشخاص غیر به نمایندگی از آن‌ها و با اهرم بالا در شرط‌بندی‌ها شرکت کنند و از آنجایی که مشتقات در صورت‌های مالی سازمانی ثبت نمی‌شوند، پیگیری و مدیریتشان کار دشواری است. البته بعد از فاجعۀ نیک لیسون سازمان‌ها کنترل داخلی سخت‌گیرانه‌تری را در نظر گرفته‌اند. با این حال مشکل نمایندگی هنوز به‌طور کامل حل‌نشده است. تمام شرکت‌ها باید این ریسک را در نظر گرفته و برنامه‌هایی برای کاهش آن ایجاد کنند.
ریسک سیستماتیک
ریسک سیستماتیک یکی از ریسک‌هایی است که زیاد در مورد آن صحبت می‌شود. با این‌حال بیشتر معامله‌گران درک چندانی از این ریسک ندارند. ریسک سیستماتیک یعنی احتمال ایجاد نکول گسترده در تمام بازارهای مالی، آن‌هم به دلیل ایجاد نکول در بازار مشتقه شود. یعنی ممکن است که مشتقات به دلیل نوسان بالای خود بر بازار مشتقه تأثیری جدی بگذارند. سپس این تأثیر ممکن است از کنترل خارج‌شده و وارد تمام حوزۀ مالی شده و موجودیت کل سیستم مالی را تهدید کند. بااین‌حال، اکثر معامله‌گران این ریسک را باور ندارند. اما در سال ۲۰۰۸، بسیاری از مردم با آثار این ریسک مواجه شدند.
منطق اصلی پشت این ریسک این است که بیشتر سازمان‌های حاضر در بازار مشتقات، مشاغل دیگری هم دارند. برای مثال بانک‌هایی مانند جی پی مورگان و گلدمن ساکس که در خرده‌فروشی نیز دستی دارند. در این شرایط، اگر بانکی مثل جی پی مورگان در بازار مشتقه زیان هنگفتی را متحمل شود، ممکن است روی کسب‌وکار خرده‌فروشی‌ها و درنتیجه تمام کسب‌وکارهای مرتبط با آن‌ها نیز تأثیر بگذارد.
تمام سیستم با این ریسک مواجه است نه شخص و طرف خاصی. در حال حاضر مقررات بسیاری برای کاهش یا اجتناب از ریسک‌های سیستمی ارائه‌شده است.
وقتی پای سرمایه‌گذارانی با اهرم بالا در میان باشد، بازار مشتقه هرگز در امنیت نخواهد بود. به همین خاطر اگر می‌خواهید وارد بازار مشتقه شوید باید حسابی هوشیار باشید و تمام جوانب آن را قبل از ورود به بازار بسنجید.
امیدواریم که این مطلب برایتان مفید بوده باشد، از همراهی شما سپاسگزاریم.
دوره جامع پرورش کارشناس ابزار مشتقه
برای کسب اطلاع از محتوا و نیز چگونگی ثبت‌نام روی عنوان دوره کلیک کنید.
