قراردادهای اختیار معامله
برای فعالان بازار سرمایه، کاهش ریسک و استفاده از ابزارهای متنوع همیشه جذاب بوده است. قراردادهای اختیار یکی از ابزارهای مشتقه در بازار مالی است که سرمایه گذاران می‌توانند اختیار خرید یا فروش را مورد معامله قرار دهند.
لازم است اشاره کنیم که ابزار مشتقه (Derivative Contract) به قرارداد یا اوراقی گفته می‌شود که ارزش آنها وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و هیچ گونه ارزش مستقلی ندارند. قراردادهایی مانند پیمان آتی و اختیار معامله دوگونه از این ابزارها هستند که به‌طور معمول در بورس‌های معتبر جهان داد و ستد میشوند.
ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه‌ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده‌اند و در بورس‌های مربوط معامله میشوند. در این معاملات اصل دارایی منتقل نشده و قیمت آن از تغییرات قیمت کالای مدنظر نشأت می‌گیرد.
اختیار معامله (Option) قراردادی است دوطرفه بین خریدار و فروشنده که براساس آن خریدار قرارداد، الزام و تعهدی نسبت به انجام معامله ندارد و صرفا حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.
براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد.
در دیگر سو، فروشنده قرارداد اختیار معامله، با دریافت مبلغ مشخصی در هنگام عقد قرارداد، فروش دارائی مورد نظر را تعهد می‌کند. ناگفته پیداست که قرارداد اختیار معامله، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.
با استفاده از این روش، می‌توانیم از دارائی خود در مواقع ریزش بورس صیانت کنیم و یا اگر از قدرت تحلیل و پیش‌بینی خوبی برخوردار باشیم سودهای بالایی را کسب کنیم. قرارداد اختیار معامله پیچیدگی‌ها و ریسک‌های خاص خود را دارد که لازم است سرمایه‌گذار قبل از اقدام به معامله، از دانش کافی برخوردار باشد.
قرارداد اختیار خرید (Call option)
در این قرارداد، خریدار حق خرید سهم را با می‌خرد و تنها ریسک فرد همین مبلغی است که پرداخته. اگر در زمان سر رسید، قیمت سهم بالاتر از قیمت مورد توافق بود معامله را انجام می‌دهد و اگر کمتر بود می‌تواند معامله‌ای انجام ندهد.
معمولا نماد این قرارداد در بورس با حرف ض شروع می‌شود، مانند: ضجار (اختیارخ وتجارت)، ضصاد (اختیارخ وبصادر)
با یک مثال می‌خواهیم بازدهی این قرارداد را محاسبه کنیم. فرض بگیریم قیمت توافقی هر سهم ۱۰۰۰۰ ریال باشد و قیمت جاری سهم در زمان عقد قرارداد ۹۸۰۰ ریال. از طرفی قیمت قرارداد اختیار هر سهم ۵۰۰ ریال هزینه دربرداشته باشد. برای خرید ۱۰۰ واحد از این قرارداد باید مبلغ ۵۰۰۰۰ ریال پرداخت کند. در نتیجه سرمایه اولیه پنجاه هزار ریال خواهد بود.
در زمان سررسید (انقضا) اگر قیمت سهم در بازار کمتر از ۱۰۰۰۰ ریال باشد، بدیهی است که سرمایه‌گذار در جلسه معملاتی حاضر نشده و تنها ضرر وی هزینه است که در ابتدا پرداخته است اما فرض کنیم قیمت روز سررسید ۱۱۵۰۰ ریال باشد بنابر برای مجاسبه بازدهی در تاریخ انقضا قرارداد لازم است قیمت روز را از قیمت توافقی خرید کم کرده و در تعداد سهم ضرب کنبم. در این مثال عدد بدست آمده می‌شود ۱۵۰۰۰۰ ریال در ادامه با کسر مبلغ خرید پرداختی، خالص بازدهی بدون کسر کارمزدها بدست می‌آید. برای مثال ما بازدهی بدست آمده از ۱۰۰۰۰۰ ریال عدد ۱۰۰۰۰۰ خواهد بود.
اختیار فروش (Pull option)
برخی از فعالان بازار سرمایه از قرارداد اختیار فروش به عنوان بیمه سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند بدین معنی که اگر نگران این باشند که در آینده ارزش سهمی که خریداری کرده‌اند کاهش پیدا کند با بستن قراردادهای اختیار فروش از کاهش آن سهم نیز سود کسب خواهند کرد.
از طرفی سرمایه‌گذار زمانی به سمت قرارداد اختیار فروش می‌رود که انتظار دارد که قیمت فعلی با کاهش روبرو شود، دقیقا برخلاف زمانی که برای قرارداد اختیار خرید اقدام می‌کند. در اینجا هم با ذکر یک مثال در مورد بازدهی این قرارداد صحبت خواهیم کرد. فرض کنید در روز معاملاتی قیمت هر قرارداد اختیار فروش برابر با ۷۰۰۰ ریال باشد و ما بخواهیم ۱۰۰ سهم را خریداری کنیم. قیمت جاری سهم هم ۶۵۰۰ ریال فرض می‌شود.
قیمت خرید اوراق را اگر ۷۰۰ ریال در نظر بگیریم، سرمایه‌گذار در مرحله اول باید ۷۰۰۰۰ ریال بابت خرید حق فروش هزینه کند. اگر در تاریخ انقضای این سهم، قیمت به عدد ۵۵۰۰ رسیده باشد سود بدست آمده برای سرمایه‌گذار می‌شود ۸۰۰۰۰ ریال که معادل است با اختلاف قیمت قرارداد اختیار فروش با قیمت روز و کسر هزینه خرید قرارداد اختیار فروش. در این حالت سرمایه‌گذار حتی از کاهش قیمت هم سود بدست آورده است.
از کجا شروع کنیم؟
انتخاب کارگزاری: افراد حقیقی (با حداقل ۱۸ سال سن) و حقوقی برای شروع فعالیت در معاملات قراردادهای اختیار معامله، لازم است به یکی از شرکت‌های کارگزاری که مجوز معاملاتی قراردادهای اختیار معامله را داشـته باشند، مراجعه و درخواست کد کنند.
کسب دانش: با توجه به اینکه این نوع از قراردادها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، لازم است فرد سرمایه‌گذار پیش از آنکه دچار ضرر احتمالی شود، دانش و مهارت کافی را برای حضور در این بازار افزایش دهد. گروه مالی شریف افتخار آن را دارد که دوره‌های حضوری و آنلاین متعددی را در زمینه آموزش و انتقال تجربه قراردادهای اختیار معامله برگزار کرده است.
